(Bu yazı GENÇ İVEK SAĞLIK BİLİM VE TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ’nin 6. sayısında yayımlanmıştır.)
Elif Berber
Medipol Üniversitesi- Eczacılık
Lisans Öğrencisi
Sars-CoV-2, 2003 yılında daha önceden bilinmeyen bir virüs olarak ortaya çıkmış ve yüzlerce insanın ölümüne neden olmuştur. Bundan yaklaşık 10 yıl sonra koronavirüs ailesinden, daha önce insan ya da hayvanda varlığı gösterilmemiş MERS-CoVgörülmüştür. 7 Ocak 2020’de ise daha önce insanda tespit edilmemiş yeni koronavirüs (2019-nCoV) tanımlanmış ve virüs Sars-CoV-2’ye benzerliğinden dolayı Sars-CoV-2 adını almıştır.
Günümüzde, COVID-19 için güvenilirliği ve etkinliği kanıtlanmış spesifik bir tedavi bulunmamaktadır. Bu hastalığa etkili bir tedavi bulabilmek amacıyla şu anda çok sayıda ilaçla 100’den fazla randomize kontrollü çalışma yapılmakta, bir kısmının önümüzdeki aylar içinde sonuçlarının açıklanması beklenmektedir. Çalışmalarda antiviral ilaçlar, interlokin inhibitörleri, kortikosteroidler, konvelasan plazma, statinler, renin anjiyotensin sistemi blokörleri, hidroksiklorokin, klorokin, lopinavir/ritonavir kullanılmaktadır. Bu yazıda,tedavi için kullanılan ilaçlardan birkaçına ait klinik çalışmalardan bahsedilecek ve Türkiye’de uygulanan tedavi protokolü aktarılacaktır.
Antiviral Ajanlar
- Remdesivir
Remdesivir, antiviral bir ön ilaçtır. Remdesivir, 2009’da hepatit C ve solunum sinsityal virüsüne karşı yürütülen araştırma çalışmaları ile elde edilmiştir. Ebola virüsü için düşük etkinliği ile beklentiyi karşılayamamış ve koronavirüs ailesi üzerinde test edilmeye başlanmıştır.
Remdesivir için Acil Kullanım Yetkisi (EUA), Uyarlanabilir COVID-19 Tedavi Denemesinin (ACTT) 29 Nisan 2020’de açıklanan ön veri analizlerine dayanmıştır. İlk sonuçlar remdesivir alan hastaların iyileşme süresinin plasebo alanlara göre %31 daha hızlı olduğunu göstermektedir (P <0.001). Plasebo grubuna göre 14. güne kadar hayatta kalma açısından remdesivirin faydası olduğuna dair değerler istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır. Şiddetli COVID-19 ile hastaneye yatırılan yetişkinlerde ise remdesivirin klinik açıdan iyileşme hali oluşana kadarki süreçteki faydası istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
- Ivermektin
İvermektin, antiparazitik bir ilaçtır. SARS-CoV-2’nin Australia/VIC01/2020 klinik izolatına ivermektin uygulanmasından 2 saat sonra ilgili hücre dizisi üzerinde virüsün genetik materyalinde azalma görülmüştür. Doz çalışmalarından elde edilen farmakokinetik verilere göre, ivermektinin SARS-CoV-2’yi durdurabilmesi için vücuda verilmesi gereken dozun insan vücudunda zehir etkisi yarattığı görülmektedir. Bu durum ivermektinin COVID-19 tedavisinde kullanımının önüne geçmektedir.
- Favipiravir
Favipiravir, virüsün çoğalması için gerekli olan enzimi seçici olarak işlevsiz bırakan antiviral bir ilaçtır. Japonya’da influenza tedavisi için, Rusya’da ise COVID-19 tedavisi için onaylanmıştır. Rusya’da orta derecede COVID-19 ile hastanede yatan ve standart tedavi alan hastalar ile karşılaştırmalı olarak favipiravirin klinik çalışması yapılmıştır. Favipiravir her iki doz rejiminde de benzer virolojik yanıt oluşturmuştur.
Merimepodib, niklozamit, rintatolimod araştırma aşamasında olup bu yazıda bahsedilmeyen diğer antiviral ajanlardır.
Konvelasan plazma
FDA (Food and Drug Administration), COVID-19 sonrası iyileşmiş uygun donörlerden alınmış antikorca zengin farmasötik türlerden biri olan konvelasan plazmanın kullanımını desteklemektedir. İyileşmiş hastaya ait plazmanın COVID-19’da etkili olduğu henüz gösterilmemiştir.
Nitrik oksit
2004 yılında, SARS-CoV enfeksiyonundan elde edilen yayınlanmış bulgular, solunum komplikasyonları olan hastalarda enfeksiyon tedavisinde destekleyici bir önlem olarak nitrik oksidin potansiyel rolünü önermektedir.
Hidroksiklorokin, Klorokin ve Lopinavir / Ritonavir
- Hidroksiklorokin, in vitro ortamda klorokinden daha güçlü bulunmuştur. Araştırmacılar, fizyolojik temelli farmakokinetik modellerine dayanarak; hidroksiklorokin 400 mg PO BID (günde 2 defa) yükleme dozunu ve ardından 4 gün boyunca 200 mg BID kullanımını önermektedir. UK RECOVERY Araştırması’nda randomize seçilen 2 grup hastaya hidroksiklorokin ve normal tedavi protokolü uygulanmış, hastanede kalış süresi üzerinde herhangi bir iyileşme gözlenmemiştir.
- Brezilya’da yapılan bir çalışmada, hastalığı hafif-orta derecede geçiren yatan COVID-19 hastalarında tek başına veya azitromisin ile kombine hidroksiklorokin kullanımı, standart bakımla kıyaslandığında 15 günlük periyotta klinik durumda iyileştirme sağlamamıştır. İki ilaç kombine halde kullanıldığında QTc aralığında uzama ve karaciğer enzim seviyelerinde yükselme görülme sıklığının arttığı gözlemlenmiştir.
- 29 Haziran 2020’de yayınlanan RECOVERY çalışmasının analizine göre, standart bakım alanlara kıyasla lopinavir/ritonavir almak üzere randomize seçilen yatan COVID-19 hastalarında olumlu bir etki görülmediği sonucuna varılmıştır.
TÜRKİYE’DE DURUM
Sağlık Bakanlığının 2 Ağustos 2020’de yayınladığı, Bilimsel Danışma Kurulu tarafından düzenlenen COVID-19 Erişkin Hasta Tedavi Rehberi’nde altı çizilen noktalardan biri tedavide influenza teşhisi doğrulandıysa tedaviye ostelmavir eklenmesidir. Ostelmavire COVID-19 tedavisinde yer verilmemiştir.
Bu kılavuza göre;
- Ayaktan izlenecek asemptomatik kesin COVID-19 olgularında,
- Ayaktan izlenecek komplike olmayan veya hafif/orta pnömonili olası/kesin COVID-19 olgularında,
- Yatış endikasyonu olan COVID-19 olgularında,
günde 2 defa 200 mg hidroksiklorokin kullanımına 5 gün devam edilmesi veya günde 2 kere 1600 mg yükleme dozu ile başlayıp günde 2 kere 600 mg idame dozu ile 5 gün devam eden 200 mg favipiravir kullanımını temel alarak bu tedavinin gerekli durumlarda düzenlenmesi önermektedir.
COVID-19 kesin tanı almış gebelerde ise günde 2 defa 2 tablet lopinavir 200 mg/ ritonavir 50 mg tablet kullanarak 10-14 gün süren tedavi önerilmektedir. Gebelerde komplike olmayan COVID-19 enfeksiyonu için öncelikle tedavisiz izlem seçeneği düşünülmesi gerektiği belirtilmiştir.
COVID-19 için henüz kesin tanımlanmış bir tedavi protokolü bulunmamaktadır. Bu durumda en iyi silahın hasta olmamak ve hastalığı yaymamak olduğu unutulmamalı, her birey kişisel tedbirlerini almalıdır.
Kaynaklar
https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19-rehberi/COVID
https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04343248?term=nitazoxanide&recrs=ab&cond=COVID&draw=2&rank=6
https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04359680?term=nitazoxanide&recrs=ab&cond=COVID&draw=2&rank=5
https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04399356
https://www.fda.gov/media/141478/download
https://www.covid19treatmentguidelines.nih.gov/antiviral-therapy/
https://covid19bilgi.saglik.gov.tr/depo/rehberler/COVID-19-rehberi
https://www.clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04410354
https://b2icontent.irpass.com/2265/180859.pdf.
https://news.emory.edu/stories/2020/04/covid_eidd_2801_lung/index.html https://www.recoverytrial.net/files/hcq-recovery-statement-050620-final-002.pdf.