(Bu yazı GENÇ İVEK SAĞLIK BİLİM VE TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ’nin 6. sayısında yayımlanmıştır.)
DOÇ. DR. MUSTAFA GÜZEL
İSTANBUL MEDİPOL ÜNİVERSİTESİ
ULUSLARARASI TIP FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ
Aslında böyle bir dönemde bu yazıyı kaleme almak oldukça manidar oldu. Malum pandeminin ilk başladığı aylarda sınırlar kapatıldı ülkeler tamamen içine kapandı ve kimse birbirine ilaç-tıbbi malzeme vs. konusunda pek açık olmadı ve herkes kendini düşünmeye başladı. Bizde böyle bir dönemde ülkemiz için boş duramazdık ve bilgi becerimizi ülkemize bir nebze olsun faydalı olmak adına COVID-19 hastalığına karşı kullanılmak üzere öne çıkmış ilaçları tamamen yerli imkanlarla ve ülkemizde sentezleyip geliştirme gayretine girdik. TÜBİTAK COVID-19 Türkiye platformunda 2 adet projemizle yer aldık. 3 adet ilacı tamamen yerli imkanlarla geliştirdik. Bu projeyi yaparken Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan da dahil bakanlarımız ve TÜBİTAK Başkanımız bizlere sahip çıktı ve desteklerini esirgemedi. Kendilerine huzurlarınızda teşekkür ediyoruz.
Proje kapsamındaki üç ilaçtan biri olan “Favipiravir” etken maddesi ilk olarak Japonya’da Fujifilm’e bağlı Toyama Kimya tarafından geliştirilmiş olup Avigan adı ile influenza tedavisinde kullanıma sunulmuştur. Sonrasında, üretim lisansı Çinli bir firmaya devredilmiş, 2019 yılında da patent koruma süresi sona erdiğinden, şu anda diğer firmalar tarafından üretimi gerçekleştirilebilmektedir. COVID-19 pandemisi sırasında Favipiravir, ülkemize Çin’den ithal edilmiş, orta ya da ağır pnömoni (zatürre) ile seyreden COVID-19 hastalarının tedavisinde kullanılmaktadır.
Pandemi süresinde, birçok ülke gümrük kapılarını kapatıp globalden ziyade kendi ihtiyacına öncelik verdi. İlaçlar da dahil olmak üzere bir çok ürünün temininde ülkemizde zorluklar yaşandı. Bu nedenle, Favipiravir’in yerli ve milli imkanlarla üretilip halkımıza ulaştırılması bizim için çok önemliydi.
2 Nisan 2020 tarihinde, TÜBİTAK COVID-19 Türkiye Web Platformu bünyesinde gerçekleşen sanal konfereransta yaptığım sunum sırasında Türkiye’nin dört bir yanındaki çalışma azmi ile dolu genç araştırmacılara ulaşma fırsatı buldum. Akabinde, COVID-19 tedavisinde kullanılan üç ayrı ilacın, yerli imkânlarla sentezini gerçekleştirecek 9 doktora sonrası araştırmacı, bir lisans ve bir lisansüstü öğrencisinden oluşan sentez ekibimi oluşturdum. İlk buluşmamızı 22 Nisan 2020 tarihinde zoom toplantısı ile gerçekleştirdik. Favipiravir sentez ekibi, iki doktora sonrası araştırmacı (Dr. Ecz. Hacer Karataş, Dr. Essam Hanashalshahaby), bir lisans öğrencisi (Enes Bütün) ve Atabay Kimya Sanayi’den ilaç üretim sorumlusu (Ünal Çatal) ile 4-Mayıs-2020 tarihinde çalışmalarına başladı. Ekip ile beraber, sekiz basamaktan oluşan Favipiravirin sentezini, kısa bir sürede gerçekleştirdik.
Aslında COVID-19 virüsü tüm dünyada olduğu gibi bize ilaç ve aşı geliştirme konusunda mesajlar vermeye çalışıyordu.
Artık ülkemizin bu türlü salgınlarda kendi kendine yeter olması tamamen dışa bağımlılığımızın sıfıra düşürmesi gerektiğini düşünüyorum.
Yaklaşık 6 yıldır yüzlerce kez konferanslarda dile getirdiğim yerli ilaç ve aşı sanayisinin, üretiminin gelişmesi konusunda bizim ikna edemediğimizi gözle göremediğimiz 100 nm boyunda bir varlık ikna etmiş oldu.
Favicovir’in kamuoyuna sunulma aşamaları;
- 5 Mart 2020 tarihinde Sağlık Bakanımız Sayın Dr. Fahrettin Koca’ya Bio Türkiye Kongresi’nde COVID-19 öncesi yapacağımız proje ile ilgili çalışmalar bildirildi.
- 3 Mayıs 2020 tarihinde projemizin kimyasallarının gelmesiyle birlikte laboratuvar çalışmaları başladı.
- 6 Mayıs 2020 tarihinde projedeki gelişmeler, TÜBİTAK Başkanımız Sayın Prof. Dr. Hasan Mandal’a sunuldu.
- 13 Haziran 2020 tarihinde Sanayi ve Teknoloji Bakanımız Sayın Mustafa Varank ve TÜBİTAK Başkanımız Prof. Dr. Hasan Mandal ile ilacımız kamuoyuna sunuldu.
- 24 Haziran 2020 tarihinde Ticaret Bakanımız Sayın Ruhsar PEKCAN ile ilacımızın potansiyeli hakkında görüşme yapıldı.
- 10 Temmuz 2020 tarihinde ilacımızın ruhsatının alınmasıyla T.C. Sağlık Bakanlığına 10 bin kutu “Favicovir” hastalarımızda kullanılmak üzere takdim edilmiştir.
- 17 Temmuz 2020 tarihinde TÜBİTAK Başkanımız Sayın Prof. Dr. Hasan Mandal yerli olarak geliştirdiğimiz “Favicovir” ilacımızın üretiminin yapıldığı Gebze’de bulunan ATABAY İlaç Fabrikasında incelemelerde bulundu.
- Yerli ve Milli ilacımız “Favicovir” 9 Ağustos 2020 tarihinde TÜBİTAK COVID-19 Tütkiye Platformunda Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan Beyefendiye albümle beraber sunuldu.
Ülkemizde savunma sanayinde kazandığımız hiçte küçümsenmeyecek başarıları nasıl elde ettiysek aynı başarıyı sağlık teknolojileri alanında da görmeyi ümit ediyor tüm okuyuculara sağlık ve esenlik dolu bir hayat diliyorum.
