İVEK Derneği Danışma Kurulu Başkanı
Dr. Mahmut TOKAÇ*
Eczacılığın temel yasası 18.12.1953 tarihinde kabul edilen 6197 sayılı Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun’dur. Türk Eczacıları Birliğinin talebi ile 6197 sayılı Kanun’un bazı maddelerinin değiştirilmesi için Sağlık Bakanlığınca hazırlanan Taslak’la birtakım değişiklikler öngörülmektedir. Bu değişikliklere göz atacağımız bu yazımızda 6197 sayılı Kanunun mevcut halinden bahsederken “Kanun”, değişiklik taslağından söz ederken ise “Taslak” ifadelerini kullanacağız.
Eczacılığın tanımı
Kanun’un 1. Maddesinde “Eczacılık; eczane, ecza deposu, ecza dolabı, galenik, tıbbi ve ispençiyari mevat ve müstahzarat laboratuvarı veya imalathanesi gibi müesseseler açmak ve işletmek veya tıbbi ve ispençiyari müstahzarat ihzar veya imal etmek veyahut bu kabil resmi veya hususi müesseselerde mesul müdürlük yapmaktır.” şeklinde bir tanım mevcuttur. Oldukça yetersiz olan bu tanım yerine Taslak’ta, 26.05.2000 tarihinde Sağlık Bakanlığı’nca yayımlanan İyi Eczacılık Uygulamaları Kılavuzu’nda yer alan “Eczacılık: Hastalıkların teşhis ve tedavisinde ve hastalıklardan korunmada kullanılan tabii ve sentetik kaynaklı ilaç hammadelerinden hareketle değişik farmasötik tipte ilaçların hazırlanmasını, ilacın analiz yöntemlerini, farmakolojik etkisinin devamlılığını, ilacın hastaya sunulmasını, emniyet, etkinlik ve maliyet bakımından en iyi biçimde kullanılması amacıyla gözetimini, ilaçla ilgili standardizasyon ve kalite güvenliğinin sağlanmasına yönelik eğitimi veren, ilaç kullanım sonucu gerek birey gerekse toplum ölçeğinde ortaya çıkan çok yönlü sorunlara çözüm getirilmesinin esaslarını belirleyen meslektir.” tanımı benimsenmiş, sadece en sonunda yer alan “meslektir” ibaresi yerine “birinci basamak temel sağlık hizmetidir.” ifadesi getirilmiştir.
Eczacılık yapma şartları
Kanun’un 2. Maddesinde Türkiye Cumhuriyeti hudutları içinde eczacılık yapabilmek için haiz olunması şart koşulan vasıflardan (B) bendinde belirtilen “Türkiye Eczacı Mektep veya fakültelerinden diplomalı olmak veya yabancı memleketlerdeki eczacı mektep veya fakültelerinden diplomalı olup da 3 üncü madde gereğince ilmi hüviyetini ispat etmiş veya imtihanı kazanmış olmak” cümlesindeki “ilmi hüviyetini ispat etmiş veya imtihanı kazanmış olmak” ifadesindeki “veya” yerine “ve” ibaresi getirilmektedir. Bu değişiklik ilmi hüviyetin ispatının imtihansız olabileceği algısını kaldırmak amacı ile yapılmaktadır.
Eğitim şartı
Taslak’la Kanun’un 2. Maddesine bir ilave ile Kanun’da daha önce mevcut olmayan serbest eczacılara bir meslek içi eğitim zorunluluğu getirilmektedir. Serbest eczacıların mesleki bilgilerinin güncelleştirilmesi ve halk sağlığının korunması amacı ile kapsam ve içeriği Sağlık Bakanlığı ve Türk Eczacıları Birliğince müştereken belirlenen programlar çerçevesinde düzenlenecek meslek içi eğitim programlarına katılmak ve yıl içinde düzenlenen programların en az yarısına devam etmek zorundadırlar.
Denklik
Yabancı memleketlerdeki eczacı mektep veya fakültelerinden diplomalı olan Türk vatandaşı eczacıların Türkiye’de sanatlarını yapabilmeleri için yapılacak olan denklik sınavını belirleyen Kanun’un 3. Maddesindeki “Eğitim süresi ve programı bakımından Türkiye eczacılık fakültelerine muadil olan yabancı eczacılık fakültelerinden diplomalı iseler eczacılık fakültelerince teşkil edilecek bir jüri önünde ilmi hüviyetlerini ispat etmeye; … mecburdurlar” hükmünün yer aldığı (A) bendindeki ilmi hüviyeti ispat etmeye “teorik ve pratik imtihanlardan geçme” şartı eklenerek denkliğin daha ciddi tutulması sağlanmak istenmektedir.
Eczane Ruhsat Prosedürü
Eczane açılması, devri ya da nakli için istenen evraklar mevcut Kanun’un 5. Maddesinde aşağıdaki şekilde sayılmaktadır:
A. Tasdikli nüfus kağıdı sureti;
B. Tasdikli diploma sureti;
C. Hal tercümesi;
D. Mahkümiyeti bulunmadığına dair adli vesika;
E. Sanat yapmasına mani iyileşmez bir hastalığı veya rüyetten mahrumiyeti bulunmadığına dair rapor;
F. Dört aded fotoğraf.
Kanun tekniği açısından doğru olmayan bu gerekli evrak listesi Taslak’ta “eczacı odasından alınacak belgelerle” şeklinde değiştirilerek gerekli belgelerin Yönetmelikle belirlenebileceği bir düzenleme yapılmaktadır.
Aynı maddedeki Bakanlık uhdesinde olan eczane ruhsatı verme yetkisi her ne kadar daha önce Genelge ile Valiliklere bırakılmışsa da zaman zaman mahkemelerce Valilikler tarafından verilen ruhsatlar yetkisizlik gerekçesiyle iptal edilmektedir. Bu sorunun önüne geçebilmek için Taslak’la eczane ruhsatı verme Sağlık Bakanlığı’ndan alınarak Valiliklere verilmektedir. Yine Kanun’da 30 gün olan ruhsat verme süresi de Taslak’la 15 iş gününe indirilmektedir. Ayrıca Taslak’la İl Sağlık Müdürlüklerince düzenlenip Valiliklerce onaylanan ruhsatnamelerin Sağlık Bakanlığına ve Türk Eczacıları Birliğine bildirileceği hükmü getirilmektedir.
Eczane Sınırlaması
Taslak’la serbest eczane açılmasında nüfusa göre sınırlama getirilmektedir. Sağlık Bakanlığı ilçe sınırları içindeki nüfusa göre 2500 kişiye 1 eczane olacak şekilde düzenleme önerirken TEB 3500 kişiye 1 eczane olmasını talep etmektedir. (Taslak’la ilçe bazında sınırlama öngörülmekle birlikte büyükşehir statüsünde olan şehirlerde bir ayrım yapılmamış olması sorun olabilecektir.)
Ayrıca Taslak’ta hiç eczanesi olmayan beldelerde eczane sınırlamasından ayrı olarak bir eczanenin açılmasına müracaat sırasına göre müsaade edilmesi, ancak bu eczanenin bağlı olduğu ilçenin diğer yerlerine naklinde sınır kuralı işletilmesi öngörülmektedir.
Aynı ilçe içerisinde faaliyet gösteren eczanelerin nakilleri ile eczacıların belediye başkanı veya milletvekili seçilmeleri ya da zorunlu yer değiştirmeye tabi memur eşin evlilik birliği içinde tayini nedeniyle yapılacak eczane nakillerinde nüfusa göre eczane açılması kriteri uygulanmayacağı hükmü getirilmektedir.
Yardımcı Eczacı
Taslak’a göre Eczacılık Fakültelerinden mezun olanlar serbest eczane açmak veya serbest eczanelerde mesul müdür olarak çalışmak istediklerinde en az bir yıl müddetle hizmet sözleşmesine bağlı olarak mesul müdür eczacı ile birlikte serbest eczanelerde “yardımcı eczacı” olarak çalışmak zorundadırlar.
Hastane eczanelerinde veya kamuda en az bir yıl süre ile çalışan eczacılar yardımcı eczacı olarak çalışma şartını yerine getirmiş sayılacaktır. Yardımcı eczacıların, İl Sağlık Müdürlüğü ve/veya Bölge Eczacı Odalarının denetimlerinde en az üç kez eczanede görevi başında mazeretsiz olarak bulunmadığının tespiti halinde çalışma süreleri kabul edilmeyecektir.
Serbest eczanelerde, reçete sayısı ve/veya ciro gibi Sağlık Bakanlığı ve Türk Eczacıları Birliğince müştereken tespit edilen kriterler doğrultusunda belirlenen sayıda eczacı çalıştırılması zorunlu olacaktır. Bu kriterler hastane eczaneleri için de uygulanacaktır. 67 yaşını tamamlamış olan eczacılar eczanelerinde en az bir eczacı çalıştıracaklardır.
Eczanelerde çalıştırılması zorunlu olan eczacıların ücret ve özlük hakları ile ilgili asgari standartlar Türk Eczacıları Birliği tarafından belirlenecektir.
Taslak’la getirilen geçici maddeler ile “Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte eczacılık yapma hakkını haiz eczacılar ile eczacılık fakültelerinde okumaya hak kazanmış öğrenciler hakkında bir sefere mahsus olmak üzere nüfusa göre eczane açılmasına ve nakline dair sınırlamaya ilişkin hükümler ile yardımcı eczacı olarak çalışma zorunluluğu ile ilgili hükümlerin uygulanmayacağı” ve yine “Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte serbest eczanesi bulunan eczacıların, bir defaya mahsus olmak üzere nüfus sınırlamasına tabi olmaksızın eczanesini devir edebileceği veya eczanesinin bulunduğu ilçe dışına nakil edebileceği” hükümleri getirilmektedir..
Belediyelerin harç almaması
Taslak’la eczane açmak üzere ruhsatnamesini almış bir eczacının mahalli belediyeden ayrıca bir iş yeri ruhsatı alması ve mahalli belediyeye harç ödemesi uygulaması kaldırılmaktadır.
Muvazaa
Taslak’la muvazaa yolu ile tıp mensubu olan veya olmayan kişilerle açık veya gizli anlamda anlaşma yapılarak eczane açıldığının tespit edilmesi halinde eczanenin kapatılacağı ve ruhsatnamenin iptal edileceği hükmü getirilmektedir. Bu şekilde eczane açılmasına neden olan ya da iştirak eden eczacılara beş yıl süre ile eczane açamama cezası getirilmektedir.
Vereseli Eczane
Kanun’da mevcut olan “ölen eczacının çocuğu reşit oluncaya ve eczacı mektebine veya fakültesine girdiği takdirde bu tahsili bitirinceye kadar devam eder.” hükmündeki “reşit oluncaya kadar” ifadesi Taslak’la “yirmi yaşını bitirinceye kadar” olarak değiştirilerek lise bitmediği halde reşit olan çocukların eczacılık fakültesine girebileceği yaşa kadar vereseli durumun devamı sağlanmaktadır.
Eczane Devri
Kanun’da Hükümet tabibinin huzurunda noterlikçe yapılmak zorunda olunan devir işlemi Taslak’la il sağlık müdürlüğü ve eczacı odası temsilcileri huzurunda imzalanan bir devir sözleşmesi ile yapılabilmektedir.
Ecza Dolabı ve Diğer Eczaneler
Kanun’la müsaade edilen belediye ve hayır cemiyetlerinin eczaneleri ile ecza dolapları Taslak’la tamamen kaldırılmaktadır. Bunların yerine eczane bulunmayan yerlerde reçetelerin karşılanma usul ve esaslarının Sağlık Bakanlığı ile Türk Eczacıları Birliği tarafından müştereken belirleneceği hükmü getirilmektedir.
Askerler ve Seçilenlerin Eczaneleri
Kanun’la askerlik hizmetini yapmak üzere silah altına davet edilen veya mebus veya belediye reisi seçilen eczacılar için bir mesul müdür marifetiyle eczanelerini idare etme hakkı Taslak’la mesleki eğitim alacaklar, hastalık ve benzeri mazeret, TEB Başkanlık Divanı üyeleri, 500 üye üzeri Eczacı odası başkanları, Belediye-İl Genel Meclis Üyesi ve Muhtar’ları da kapsayacak şekilde genişletilirken Türk Eczacıları Birliği Başkanlık Divanı üyelerinin eczanelerine atanacak mesul müdürün maaş ve kanuni giderlerinin Türk Eczacıları Birliği bütçesinden, eczacı odası başkanının eczanesinin mesul müdürünün maaş ve kanuni giderlerinin ilgili eczacı odası bütçesinden ödeneceği hükmü getirilmektedir.
Reçete Kayıt Defteri
Kanun’la eczanelere reçete bilgilerini deftere kayıt zorunluluğu elle deftere veya bilgisayar ortamında kayıt edebilme genişliği getirilmektedir.
Eczanede Satılacak Ürünler
Taslak’la münhasıran eczanede satılacak ürünler aşağıdaki şekilde genişletilmektedir:
· Teşhis, tedavi ve korunma amaçlı kullanılan tüm tıbbi ürünler,
· Takviye edici gıdalar,
· Sağlık Bakanlığından izin alınmış destekleyici amaçla kullanılan ürünler,
· İlaç niteliğindeki bitkisel drog ve tıbbi ürünler,
· Ofisinal ilaçlar,
· Homeopati ürünleri,
· Fitoterapi ürünleri,
· Aroma terapi ürünleri,
· Enteral beslenme ürünleri dâhil özel tıbbi amaçlı diyet gıdalar,
· Tıbbi bebek mamaları,
· İlaç olarak kullanımı bilimsel ve klinik olarak kanıtlanmış ancak reçeteye tabi olmayan ürünler,
· Erişkinlerin metabolizma bozukluklarında kullanılan tüm destekleyici ürünler,
Eczanelerde satılabilecek diğer ürünler ise aşağıdaki şekilde belirlenmektedir:
· Eczacılık ve ziraatta kullanılan kimyevi maddeler,
· Veteriner ilaçlar
· Diğer sağlık ürünleri,
· Itriyat, kozmetik, parfümeri,
· Medikal malzemeler ve tanı ve teşhis amaçlı malzemeler
Sonuç
Bu makalenin yazarının Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü görevinden 2009 yılında ayrılmasından hemen önce TEB yetkilileri ile birlikte hazırladığı taslağın bu günlerde TBMM’ne sevk edilmek üzere yeniden ele alınmış olması dolayısıyla kaleme alınan makalenin amacı değişiklik taslağının eczacılar tarafından iyice tartışılması ve bu suretle en iyiye ulaşılmasını sağlamaktır. Makale bu amaca ne kadar hizmet edebilirse yazarı o derece bahtiyar olacaktır.
* MD., PhD., Deontoloji ve Tıp Tarihi Doktoru, Başakşehir Devlet Hastanesi Başhekimi, İstanbul Medipol Üniversitesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Öğretim Görevlisi, İVEK Derneği Danışma Kurulu Başkanı
Dr. Mahmut Tokaç
İletişim adresi: tokacmahmut@yahoo.com